NHẢN BAC LIEU

**Administrators** · **MASTER ADMINISTRATORS**

Nhãn Bạc Liêu



Bạc Liêu là một tỉnh nổi tiếng dồi dào sản vật của Nam Kỳ lục tỉnh ngày xưa. Ngoài lúa, cá, muối, vườn nhãn Bạc Liêu góp một phần quan trọng làm nên diện mạo đặc thù của một Bạc Liêu giàu nức tiếng. Hồi đầu thế kỷ, nếu bưởi Biên Hòa và một số loại trái cây khác thuộc miệt Tiền Giang nổi tiếng thì nhãn Bạc Liêu cũng vang danh trên thương trường. Chính vì thế, ngoài nguồn lợi về kinh tế, còn một thứ đáng nói nữa, đó là "văn hóa nhãn". Có người bảo, giồng cát ven biển Bạc Liêu là do cơn bão năm Thìn đầu thế kỷ 20 làm sóng biển đùn cát tạo thành. Có nhà khoa học lại cãi: có một quy luật của tiến trình lấn biển, cứ vài trăm năm, thiên nhiên lại hình thành một bờ biển. Giồng cát đó chính là một bờ biển cổ... Tất cả đều chưa được kiểm chứng, chỉ có điều hiển hiện ra trước mắt chúng tôi là sự thần kỳ của tạo hóa. "Ông trời" đã ném lên bãi biển Bạc Liêu một bờ cát chạy dài mấy chục cây số (tính luôn huyện Vĩnh Châu) như một vành đai phân định rạch ròi giữa đại dương và lục địa. Những người già bản địa kể rằng: gần 200 năm trước có người tình cờ trồng cây nhãn đầu tiên trên đất giồng và thấy nó phát triển một cách xanh tốt và sai trái kỳ lạ. Từ đó cây nhãn được nhân ra khắp đất giồng, làm nên một địa danh Giồng Nhãn. Từ thị xã Bạc Liêu, đi ra biển 5km thì thấy một vườn cây cao lớn, xanh um chạy dài, ngó đến mút tầm mắt. Nếu tính riêng địa phận Bạc Liêu thì Giồng Nhãn dài 10km, nằm ở hai xã Hiệp Thành và Vĩnh Trạch Ðông. Diện tích vườn nhãn là 229 ha, sản lượng hàng năm 137.400kg. Còn nếu tính luôn huyện Vĩnh Châu thì Giồng Nhãn dài đến 30km. Nhãn Bạc Liêu rất thơm, ăn rồi thì vương vấn mãi, đó chính là đặc điểm của đất giồng cát. Ngày xưa, đến mùa nhãn vui lắm. Trai gái cứ thức suốt đêm canh chừng nhãn bằng cách hát hò, đánh thùng, đánh mõ để xua dơi đến ăn nhãn. Sau này, người ta dùng máy đèn hoặc dùng điện để thắp sáng xua dơi. Ðêm đêm, vườn nhãn lung linh rực rỡ như một thành phố về đêm. Bà con nhà vườn luân phiên đổi công để thu hoạch nhãn, rồi xe đò của Sài Gòn xuống ăn hàng... Không khí cứ rậm rịch sôi động từ đầu tháng 6 cho đến tháng 9 Âm lịch. Hầu hết gia đình có vườn nhãn đều giàu lên. Nhà tường, nhà ngói thấp thoáng mọc lên trong vườn nhãn. Ngày nay, nhãn Bạc Liêu không còn cạnh tranh nổi với nhãn miệt vườn, nhưng người ta bắt đầu chú ý đến một lợi thế khác của vườn nhãn, đó là du lịch sinh thái. Tỉnh Bạc Liêu xác định vườn nhãn là một trọng điểm của du lịch sinh thái nên đã chú ý đầu tư cơ sở hạ tầng: điện lưới quốc gia kéo về tận vườn nhãn và một con lộ thẳng thớm chạy dọc tuyến vườn nhãn đã hình thành. Ði trên con lộ ấy, du khách có cảm giác rằng không đâu ở đất Bạc Liêu lại có một không gian xanh và đẹp đến thế. Nằm ẩn trong một khu vườn xanh bát ngát là những ngôi biệt thự, nhà tường khang trang. Vườn nhãn ở đây đã có hơn trăm tuổi nên cây rất to và tán lá rất lớn. Ðất giồng lại nằm kề biển nên thiên nhiên đã ban tặng cho vườn nhãn những cơn gió phóng khoáng. Trong vườn lại sực nức mùi nhãn chín ngọt ngào... Tóm lại đó là một không gian rất trữ tình, đến là muốn ngồi tâm sự, đến là muốn thả hồn phiêu diêu mà thừa hưởng sự mát mẻ, trong lành của thiên nhiên. Có lẽ chính vì thế mà người vườn nhãn bắt đầu chú ý khai thác lợi thế của mình. Nhiều hàng quán trong vườn mở ra... Ðặc biệt quán nào cũng mắc đầy võng dưới tán nhãn. Trưa nắng mà ra vườn nhãn nằm uống nước và tâm sự thì thật thú vị. Người thị xã xem vườn nhãn là một địa điểm đi chơi lý thú. Chiều chiều, họ chở vợ con hoặc trai gái đèo nhau ra đây đổi gió. Ðông nhất là thứ bảy, chủ nhật. Ðặc biệt là ngày rằm tháng 7 - 8 ÂL và lễ Quốc khánh 2-9, có thể nói là những dịp đại lễ ở vườn nhãn. Ðất giồng mở hội đón hàng chục ngàn người từ TP Hồ Chí Minh và các tỉnh: Cần Thơ, Sóc Trăng, Cà Mau... đổ về. Không còn là "người đi như nước, áo quần như nêm" nữa mà chen chân không lọt. Có lúc kẹt xe ùn tắc giao thông hàng tiếng đồng hồ. Ngoài danh tiếng nhãn Bạc Liêu và cảnh quan đẹp, không khí trong lành, điều bí ẩn nào làm nên sức hút mãnh liệt? Phải chăng đó chính là văn hóa của đất giồng? Lịch sử hình thành đất giồng đã làm nên một điều lạ. Các nhà khảo cứu lịch sử chứng minh rằng người Khmer bản địa xưa có tập quán cư trú trên những giồng đất, giồng cát cao. Sau này người Việt từ miền Trung tiến vào, người Hoa từ Hà Tiên sang hoặc theo ghe Hải Nam từ Trung Quốc đến giồng cùng với người Khmer dựa vào nhau để sinh tồn. Trong huyết quản hầu hết cư dân đất giồng đang chảy 3 dòng máu Việt - Khmer - Hoa. ở Giồng Nhãn không ít người mù chữ hoặc chỉ biết đọc, biết viết "nhấp nhem" nhưng có thể nói như lặt rau ba thứ tiếng: Việt - Khmer - Hoa. Mỗi tộc người đến đất Giồng Nhãn đều mang theo nét văn hóa của dân tộc mình. Ba dòng văn hóa ấy gặp nhau sinh ra một thứ văn hóa khác, đó là thứ văn hóa hòa hợp và nâng lên từ nhiều nguồn văn hóa. Người viết bài này đã có lần gặp một ông chủ rẫy của Giồng Nhãn tên Thạch Thành, năm nay ông 61 tuổi. Cả vợ lẫn chồng đều nói tiếng Việt lơ lớ. Thế nhưng nông phẩm của ông trồng ngoài rẫy thì cực kỳ sang trọng và quý phái, có những loại rau màu mang "tầm thời đại của ÐBSCL". Ông Thành kể: "Cha tôi là người Khmer, mẹ tôi là người Việt, còn ông già vợ tôi thì "chánh hẩu" Ba Tàu. Cha mẹ tôi và cả ông già vợ tôi ngày xưa đều trồng rẫy. 40 năm nối nghiệp cha mẹ trồng rẫy, tôi đã được thừa hưởng hầu hết kinh nghiệm của họ". Người Khmer có tập quán cư trú trên những giồng đất, giồng cát cao và chính họ đã trồng những nông phẩm đầu tiên trên đất Giồng Nhãn Bạc Liêu. Trong các loại cây truyền thống mà người Khmer trồng có cây khoai môn mà các nhà nông học trên thế giới đã xếp vào phạm trù nông nghiệp khởi thủy trên đất khô. Còn người Hoa, Triều Châu, từ Phúc Kiến, Quảng Ðông đến mang theo kinh nghiệm trồng rẫy của dân tộc mình, để rồi nơi quê mới họ rất nổi tiếng về nghề trồng rẫy. Nổi tiếng đến cỡ người ta gọi là "chệt rẫy". Hành trang của họ là một chiếc "ui ná" đựng một nhúm hạt cải tùa xại, hẹ, ngò,... Họ làm bán sống bán chết để xây dựng cuộc sống nơi quê mới và để có chút ít gởi về cố thổ. Hình ảnh còn lưu lại trong hoài niệm của những người già ở Bạc Liêu về những chú "chệt rẫy" là ăn rất ít, bữa ăn thường là cháo loãng kèm với xá bấu (củ cải muối). Tùa xại (cải làm dưa), hoặc tân xại (loại cải xắt nhỏ, muối ngọt trong hũ trùm búi), nhưng lao động gấp đôi người bình thường, gánh một lần hai đôi nước. Họ thường tưới rẫy vào giác trưa, trái với kinh nghiệm cổ truyền của người Việt, người Khmer. ấy vậy mà họ đã tạo ra những vùng rẫy nổi tiếng. Và kể từ đó đất giồng Bạc Liêu được bổ sung những nông phẩm rất phong phú như: rau cần, ngò rí, hành, hẹ, cải tân xại, củ cải... Và người Việt từ miền Trung hoặc miệt Tiền Giang tiến vào khai phá cũng mang theo kinh nghiệm trồng tỉa của một dân tộc có lịch sử nông nghiệp 4.000 năm với những giống cây truyền thống của mình như: bầu bí, khoa lang, khoai mì, dưa hấu... Từ đó vườn nhãn Bạc Liêu và vùng rẫy gần 1.000 ha tiếp giáp với vườn nhãn hình thành. Từ đầu thế kỷ 20 vùng rẫy này đã là một vùng sản xuất hàng hóa và nông phẩm vang danh ở thương trường Sài Gòn. Sự phong phú trong văn hóa của Giồng Nhãn còn thể hiện ở nhiều khía cạnh khác trong đời sống của cộng đồng cư dân ở đây. Nhà cửa của đất giồng kiến trúc phong phú lắm. Bên này là kiến trúc của người Việt, bên nọ là ngôi nhà ngói đỏ cửa ván của người Hoa. Giồng Nhãn có chùa của người Việt, có miếu thờ ông Bổn của người Hoa và có chùa của người Khmer. Ðồng thời lại có chùa Cá Ông của cả ba dân tộc, của văn hóa biển. ở đây ngân nga sâu thẳm tiếng chuông chùa lẫn tiếng trầm bổng, réo rắt thiêng liêng của nhạc ngũ âm. Ðến vườn nhãn, khách sẽ được chiêm ngưỡng những kiến trúc truyền thống Trung Hoa lẫn những phù điêu, họa tiết theo mô tuýp Na Va có nguồn gốc ấn giáo của kiến trúc truyền thống Khmer. ở đây cũng có rất nhiều lễ hội. Tết Nguyên đán rồi ra giêng cúng đình, hát bộ là lễ hội của người Việt. Ðến khi vườn nhãn sặc sỡ sắc màu, âm thanh rộn ràng của trống ếch, nhạc ngũ âm, người ta hát à-dây, múa Lâm-tholi... là bước vào đại lễ Chô-sơ-nam-khơ-mây, Oóc-oom-boóc, dâng bông... của người Khmer Nam Bộ. Còn những lúc trống múa lân thúc giục, phèn la, đàn cò... cất lên rộn ràng là người Hoa mở đại lễ cúng ông Bổn, bà Mã Châu... Vườn nhãn Bạc Liêu còn một lợi thế khác nữa là nằm tiếp giác với ruộng muối Bạc Liêu. Ði trên hương lộ nằm dọc theo vườn nhãn, du khách sẽ được tận mắt quan sát một bên là vườn nhãn và rẫy Bạc Liêu, một bên là ruộng muối nổi tiếng Nam Kỳ lục tỉnh ngày xưa, với chất lượng muối ngang với muối Sa Huỳnh, một loại muối đứng đầu Việt Nam. Ngày xưa đến mùa muối, ghe thương hồ cập bến ở Bạc Liêu để "ăn muối" và chở đi bán tận Sài Gòn hoặc qua Biển Hồ, Campuchia. Hiện tỉnh Bạc Liêu đã quy hoạch vườn nhãn Bạc Liêu là một trong những trọng điểm của du lịch sinh thái. Hẳn những người làm công tác du lịch chắc đã chuẩn bị những điều kiện cần thiết để khai thác các lợi thế của vườn nhãn Bạc Liêu. Một điều mà người viết bài lưu ý là chúng ta vừa khai thác văn hóa để làm kinh tế du lịch vừa tạo điều kiện để phát huy nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc ở vườn nhãn theo chủ trương của nhà nước .